کارورزی، کارآموزی و ضمن خدمت: پیوندها، شباهت­ها، تفاوت­ها

 

شرح مصاحبه:

    

آقای دکتر فقیری ارجمند  منظور  از کارورزی ، کارآموزی و ضمن خدمت (اطلس آموزشی ایران)چیست؟

اطلس آموزشی ایران دارای چند مهارت پایه مثل مشاهده، توصیف، کنش­پژوهی، روایت ­پژوهی، گزارش ­نویسی و کدگذاری است که در دورۀ کارورزی دانشگاه فرهنگیان به خوبی ترسیم شده است اما در دورۀ کارآموزی کم رنگ است و در دوره­ های ضمن خدمت بسیار کم رنگ­ تر است.

همچنین جغرافیای آموزشی ایران شامل مهارت­ های پیشرفته مثل طراحی آموزشی، الگوها و روش­ های تدریس، مدیریت کلاس، درس­ پژوهی، اقدام ­پژوهی، آموزش­ پژوهی و نظارت همتا و بالینی است که باز هم همۀ این مهارت ها در هر سه دوره کارورزی، کارآموزی و ضمن خدمت وجود ندارد، مثلاَ آموزش ­پژوهی خاص دورۀ کارآموزی است یا نظارت بالینی تنها در ضمن خدمت وجود دارد.

 

به نظر شما علت این ناهماهنگی چیست؟

یکی از علل نبود پیوند میان واحدهای ترسیم­ کننده این دوره ­ها در کارورزی، کارآموزی و ضمن خدمت است. نگاه جزیره ­ای آفتی فرهنگی است که متاسفانه در سطح سازمانی نیز وجود دارد.

 

پیشنهاد شما برای حل این مشکل چیست؟

پیشنهاد من این است که اطلس آموزشی ایران ترسیم گردد؛ دوره­ های مختلف صلاحیت حرفه ­ای در آن مشخص شود، سپس یک بررسی تطبیقی انجام پذیرد و جغرافیای صلاحیت حرفه­ای به روشنی بیان شود. در صورتی که شباهت و تفاوتی در سه دورۀ مذکور باید صورت پذیرد، آن نیز هم تبیین گردد.

 

شما روند کارورزی و کارآموزی را در دانشگاه فرهنگیان چگونه ارزیابی می­کنید؟

به نظر من کند است؛ نظریه­ پردازی آن قوی نیست؛ نظریه­ ورزی آن نیز کارایی زیادی ندارد؛ متاسفانه تا حد زیادی منفعل است. البته علل بسیاری در این امر دخالت دارد، مثلاَ استادان و دانشجویان در حوزۀ نویسندگی روایت و گزارش قوی نیستند، معلمان در اجرا یک نواخت و مکانیکی درس می­ دهند و دانشجو­معلمان فکورانه با مسأله برخورد نمی ­کنند، علاوه بر این، کتاب­ های درسی نیز جذابیت ندارد و مکانیکی و خبری نوشته شده است.

 

 

برای حل این مشکلات چه باید کرد؟

کار بسیار سختی است. بهترین کار آموزش نویسندگی و بازاندیشی یا تأمل (Reflection) است. کارورزی و کارآموزی چند کار اصلی دارد: روایت­ نویسی، گزارش­ نویسی، طراحی فعالیت، اجرا و تدریس و ... متاسفانه ما در همۀ این ها ضعف داریم. دانشجو­معلمان ما اکثراَ نوشتن بلد نیستند، تفاوت نگارش ساده،‌ علمی و خلاق و چگونگی کاربرد آن را در گزارش کارورزی نمی­ دانند، خیلی هم تمایل به بازاندیشی که شامل مشاهده،‌ توصیف، بازنگری، تحلیل، ارزیابی، اقدام و عمل و ... ندارند.

ببینید مشکل اصلی این است که نوشتن و تأمل مثل خواندن برای ما سخت است. آموزش و پرورش به ما حتی نتوانسته است خواندن و نوشتن همیشگی یاد بدهد. از طرفی دیگر الگو و روش تدریس مسلط آموزشی در ایران الگوی انتقالی و روش توضیحی و سخنرانی است؛ حتی از روش به یادسپاری و پیش­ سازمان دهنده که جزو الگوی انتقالی هستند، کمتر استفاده می­شود.

جایی که تأمل به معنی علمی آن تعطیل باشد، کشف و کنجکاوی نباشد، تعامل و ارتباط نباشد و آموزش در سطح دانش هرم بلوم بماند، نمی ­توان انتظاری بیش از این داشت.

 

چرا نوشتن و اندیشیدن برای ما سخت است؟

چون کتاب­های درسی ما خبری (Declarative) نوشته شده­ اند، مکانیکی و حافظه­ محورند، جذابیت و زیبایی ندارند، از الگوهای طراحی آموزشی و به خصوص سبک شناسی در آنها کمتر استفاده شده است. کتاب­های درسی آجرهایی از بندنوشت­ها هستند که بی سلیقه و بدو راز ویرایش سبکی و ساختاری کنار هم چیده شده ­اند. این مسأله­ ای است که آقای شولمن (1987) مطرح کرد؛ او در الگوی دانش محتوایی آموزشی (دمآ) یا همان (PCK) براین موضوع تأکید می­کند که سبک خبری کتاب­ها باید به سبک داستانی (Fictional) تبدیل شود و کتاب­ها از تنوع سبکی برخوردار باشند.

 

ببینید دبستان شش کتاب نگارش دارد، همینطور دبیرستان اما دانش­آموزان ما نمی­توانند بنویسند؛ من فکر می­کنم مشکل در خود کتاب­های نگارش است؛ معلمان ما متاسفانه با نوشتن بیگانه­ اند. مشکل نوشتن حتی در گروه­های زبان و ادبیات فارسی کشور حاد است. دانشگاه در نوشتن از نویسندگان آزاد عقب­ تر است؛ مقالات و کتاب­ های علمی نیز ویراسته و پیراسته نیست. پایان­ نامه­ ها بیشتر رونویسی و بردار و بچسبان از منابع پراکنده است.

 

برای حل این مشکل، دانشگاه فرهنگیان باید پیشگام شود، استادان حوزۀ نگارش و ویرایش با نوشتن ساده، علمی و خلاق و به خصوص ویرایش سبکی، ساختاری و فنی در کنار ویرایش املائی و دستوری آشنا شوند. همچنین نگارش تأملی (Reflective Writing) که لازمۀ گزارش تأملی است مورد توجه قرار گیرد و نمونه­ هایی نفیس برای آن و سایر گزارش­ های کارورزی مثل آموزشی، ساختاری، عاطفی و فیزیکی نوشته شود.

 

 

فکر می­ کنید نمونه­ های نفیس بتواند کار روایت ­نویسی و گزارش نویسی در کارورزی و کارآموزی را آسان کند؟

حتماَ، وقتی دانشجومعلمان با نمونه­ های نفیس مواجهه شوند، دیگر کمتر بردار و بچسبان خواهند کرد، کمتر تکراری و بیشتر خلاق خواهند نوشت. نویسندگی علمی نیز کاری خلاقانه است. شما تصور کنید در این زمینه اگر پویایی وجود نداشته باشد، دیگر از تدریس و اجرا چه انتظاری دارید! ما دانشجو را به کلاس می­ فرستادیم تا مشاهده کند، توصیف نمایند، گزارش تأملی بنویسد درحالیکه کمتر مهارتی در این زمینه دارد.

 

شما برای رفع این مشکل به عنوان یک استاد تاکنون چکار کرده­ اید؟

من برای مهارت­های مختلف مشاهده، توصیف، بازاندیشی،‌ روایت ­پژوهی،‌ گزارش­ نویسی و کدگذاری «کتاب معلم» را نوشته ام که پر از نمونه­، مثال و مهارت است و باز هم بر این باورم که آموزش نویسندگی و مهارت­ ها و مدل­ های تأمل می­ تواند این مشکل را تا حدی حل نماید. در جلد دوم نیز برای درس­ پژوهی،‌ اقدام­ پژوهی و ... نیز نمونه گزارش ­های عملیاتی نوشته­ ام.

 

علاوه بر این مشکلات و راه ­حل­ هایی که ارایه کردید، چه پیشنهاد دیگری دارید؟

به نظر اینجانب بهتر است پداگوژی و تکنوژی با هم پیوند بخورد. مثلاَ در کارورزی 1 و 2، نرم­ افزارهای ویندوز، ورد، پاورپوینت، وان نوت، فیلپ و نایترو تدریس شود تا دانشجومعلمان بتوانند گزارش پاکیزه ­تر و زیباتری بنویسند. همچنین در کاورزی 3 و 4 نرم ­افزاهای ایلاستریتور، اسنگیت، استوری لاین و ... تدریس شود تا به طراحی فعالیت و طرح ­درس ­نویسی کمک بیشتری بکند. پداگوژی بدون تکنولوژی بخصوص در آموزش پساکرونا نمی­تواند تأثیرگذار باشد.

 

حرف آخر شما چیست؟

سازمان مرکزی دانشگاه و سازمان ­های مسئول در وزارت علوم و آموزش و پرورش به مسائل زیر توجه کنند:

• نوشتن را جدی بگیرند و برای آموزش گونه­ های آن برنامه ریزی کنند.
• در تألیف کتاب­های درسی و آموزشی به مدل­ های روز دنیا مثل (TPCK) توجه کنیم.
•  از آموزش حجم­ گرا، حافظه­ محور و مکانیکی دوری نمایند.
• از کارهای جزیره ­ای بپرهیزند.
• از تکنولوژی روز دنیا برای آموزش استفاده کنند.
• در تهیه و تدوین مواد آموزشی به کدگذاری و سبک­ شناسی توجه کنیم.
• از گرافیک و اینفوگرافی در کتاب­ نویسی استفاده نماییم.
• به ارزشیابی کیفی حداقل به اندازۀ ارزشیابی کمی توجه نمایند.
• از مدل­هایی مثل اسکورم (SCORM)‌ برای آموزش مجازی استفاده کنند.
• کتاب­های علمی ویراسته و پیراسته بنویسیم.
• زیبانویسی و پاکیزه ­نویسی علمی و خلاق را ترویج دهیم.
• به نگارش و ویرایش سبکی و ساختاری بیشتر توجه کنیم.

 

در پایان امیدوارم دانشگاه فرهنگیان با ارائۀ الگوهای نوین آموزشی، ترسیم اطلس آموزش ایران و ارائه نمونه­ های نفیس در کشور پیشرو باشد.